Na 2 jaar COVID lijken werkweken weer mogelijk: de restricties worden langzaam opgeheven, leerlingen zijn gevaccineerd. Daarnaast zien veel scholen een noodzaak om op werkweek te gaan: het welzijn van jongeren heeft ernstig geleden onder alle beperkende maatregelen. Natuurlijk hoop je na afloop van een werkweek met een gelukzalig gevoel terug te blikken op een geweldige week - voor leerlingen én voor jou. Wat is het geheim van een werkweek die écht voor iedereen een succes is?
Meestal begint het ontwerpproces met de vraag: wat is leuk om met leerlingen te doen? Op zichzelf een legitieme vraag, maar geen basis voor een geslaagde werkweek per sé: Terwijl de ene leerling ervan geniet om als een mud-master door de klei te kruipen, vindt een andere leerling het heerlijk om door het Louvre te dwalen. Weer een ander is vooral geïnteresseerd in shoppen in Oxford Street (eerlijkgezegd: dit geldt voor het merendeel van de leerlingen 😉) of wil heel graag de Fernseh Turm op. Ook dingen die jij potentieel zelf als leuk ervaart, leveren niet gegarandeerd dezelfde reactie op bij leerlingen.
Toch is het mogelijk om een werkweek zo vorm te geven dat de kans op succes zo groot mogelijk wordt. Hieronder neem ik jullie mee langs een aantal thema’s die bij het ontwerp van een werkweek van belang kunnen zijn. Een succesvolle werkweek is een uitgekiend samenspel tussen al deze factoren, dus mijn advies is om ze allemaal voldoende aandacht te geven in het ontwerpproces, en daarom de volgende opdrachten:
Neem als basis de leerling
Laat zien en merken dat je het serieus neemt
Leg duidelijke randvoorwaarden vast
Ga voor de inhoud (ja, echt!)
Organiseer autonomie
Opdracht 1: Neem als basis de leerling
Wanneer raakt een leerling die met jou meegaat op werkweek nou enthousiast? Wat wil zo'n leerling ervaren op werkweek? Wat maakt een werkweek leuk, maar ook waardevol en relevant? Het kan interessant zijn om deze vragen eens voor te leggen aan leerlingen in een groepsgesprek, en grote kans dat de uitkomsten je zullen verrassen.
Opdracht 2: Laat zien en merken dat je het serieus neemt
Vraag jezelf eens af: welk doel hebben wij als schoolteam met het organiseren van de werkweek? Je kunt ook stellen: wat willen wij dat er ná de werkweek anders is dan ervoor? Het onderzoeken en beantwoorden van deze vraag creëert ingebedde relevantie binnen de school en is cruciaal als het gaat om het intern en extern verantwoorden van de werkweek als onderdeel van het lesprogramma. Uiteraard neem je hierin de input mee uit opdracht 1.
Tevens geeft deze opdracht een antwoord op de waarom vraag een kader voor het praten over de inhoud en uitvoering van de werkweken. Twee voorbeelden:
voorbeeld 1
Een scholengemeenschap wil werkweken vooral organiseren omdat het de groepsvorming zou bevorderen binnen de 4 havo. Zij plannen daarom de werkweek aan het begin van het schooljaar, en gaan daarom met de gehele leerlingpopulatie uit dat jaar op survivalweek naar Duitsland. Binnen het programma organiseert de school keuzeruimte voor leerlingen om in groepjes aan verschillende sport- of culturele activiteiten deel te nemen.
voorbeeld 2
Een Vmbo-school kiest ervoor een werkweek te organiseren om - in het kader van kansengelijkheid - inhoudelijk relevanter gestalte te geven aan taal- en cultuuronderwijs. Daarom kiezen leerlingen vooraf uit 3 verschillende werkweken. Elke werkweek begeeft zich naar een ander taal- en cultuurgebied, waarbij iedere werkweek een eigen cultureel profiel heeft. Rondom de werkweek organiseren de vaksecties talen, geschiedenis en aardrijkskunde thematische lessen waarin veel wordt ingezet op lezen, luisteren en samenwerken. Bij de talen wordt hier grotendeels gebruik gemaakt van de doeltaal van het gebied waar de werkweek zich afspeelt.
Opdracht 3: Leg duidelijke randvoorwaarden vast
Elke werkweek heeft zijn eigen randvoorwaarden om een succes te kunnen worden. Je kunt hierbij denken aan:
de beschikbaarheid van voldoende én geschikt personeel
realistisch budget
facilitering van de taak
praktische betrokkenheid en steun van de schoolleiding
Daarnaast schets je ook randvoorwaarden voor de leerlingen: met welke houding maak je samen een succes van de werkweek? Wat voor gedrag hoort wel en niet bij een veilige, plezierige en gezellige werkweek voor alle betrokkenen?
Tenslotte is het belangrijk om ouders mee te nemen in de randvoorwaarden: leg uit vanuit welke visie (opdracht 1 en 2) jullie de werkweken organiseren, en waarom hierbij bepaalde randvoorwaarden belangrijk zijn.
Opdracht 4: Ga voor de inhoud
Hoe je communiceert over de inhoud van de werkweek bepaalt welke focus je de werkweek meegeeft: Een werkweek blijft een schoolse activiteit - het is geen vervroegd examenreisje waar je tot 12 uur 's middags laveloos in bed kan blijven om vervolgens naar het zwembad af te zakken - en het is belangrijk dat je als school én als begeleidingsteam daar een duidelijk perspectief op inneemt bent in alle communicatie die er rond de werkweek plaatsvindt. Hierin is het steeds zoeken naar een balans tussen 'we gaan lekker weg' en 'we gaan in een nieuwe omgeving van en met elkaar leren'. Overigens is het voor leerlingen vaak helemaal niet raar dat een werkweek zo inhoudelijk wordt ingestoken, en zeker als vooraf voldoende ruimte is voor input door leerlingen zelf.
Wat leerlingen én begeleiders hierin helpt, is als er in de werkweek een duidelijke inhoudelijke lijn valt te ontdekken: de werkweek Berlijn draait om de strijd tussen verschillende machtsblokken, de werkweek Pyreneeën is een samenspel tussen fysieke uitdaging en geologische kennis opdoen, als je naar Londen gaat draait het om het leven in een urbane omgeving, etc.
Opdracht 5: Organiseer autonomie
Net als op school vergroot het de betrokkenheid van leerlingen bij de werkweek als er wat te kiezen valt. Gebrek aan georganiseerde autonomie is echter the mother of all problems als het op werkweken aankomt maar kent ook meerdere valkuilen.
Valkuil 1 is meestal het totale gebrek aan autonomie, dat zich uit in groepen leerlingen die als ganzen achter elkaar aanlopen van highlight naar highlight. Zeg zelf: wie van ons heeft anno 2022 nog zin in een busreis waar je als koeien aan een leiband langs door een ander geselecteerde highlights wordt getrokken?
Valkuil 2 is hangt meestal samen met het omgekeerde: georganiseerde anarchie. Om leerlingen tegemoet te komen (en te zorgen voor enige verlichting in de ervaringen bij valkuil 1) krijgen leerlingen ineens carte blanche om te shoppen, rond te hangen, te voetballen, naar de supermarkt te gaan, op het strand te gaan liggen en de tijd te doden. Deze valkuil ontstaat vaak op basis van een overschatting van de mate waarin leerlingen in staat zijn in een nieuwe context (van een grote stad, bijvoorbeeld) zelf goede keuzes te maken over interessante activiteiten. Het gevolg hiervan kan zijn dat leerlingen de werkweek als saai gaan ervaren door een gebrek aan tempo, het gevoel krijgen aan hun lot overgelaten te worden, of zich gaan vermaken met bezigheden en versnaperingen waar je als begeleider nachtmerries van krijgt.
Opdracht 5 is dus: Zorg voor georganiseerde autonomie, en houd daarbij rekening met het volgende:
Bedenk vooraf op welke momenten het noodzakelijk is om de groep bij elkaar te houden, en op welke momenten het wenselijk is als leerlingen meer vrijheid krijgen om zelfstandig activiteiten te ondernemen of van A naar B te komen. Neem hierin mee welke mate van zelfstandigheid jouw leerlingen aankunnen, en neem berekende risico's.
Help leerlingen door vooraf na te denken over de invulling van hun vrije tijd, bijvoorbeeld door een lijstje met opties op te stellen en ze daaruit een keuze te laten maken.
Geef genoeg tijd om echt iets te ondernemen, maar te krap tijd om je te gaan vervelen. Dit komt best precies!
Maak duidelijke afspraken over hoe, wat, wanneer, waar en met wie de autonome ruimte mag worden benut. Met andere woorden: wat is het verwachte gedrag? Organiseer hierbij ook veiligheid: wie is op welke manier bereikbaar als er iets misgaat?
Maak de cirkel rond door bij het verzamelen leerlingen te laten delen wat zij in de zelf bestede tijd hebben ondernomen.
Samengevat kunnen werkweken een prachtige toevoeging zijn op het onderwijsaanbod, maar vragen ze wel een grondige voorbereiding vooraf. Relevante werkweken worden gedragen door de hele school, en hebben gewicht binnen het lesprogramma. Duidelijke kaders kunnen veel problemen al voor vertrek voorkomen. Een werkweek waarin iedereen ruimte voelt voor zijn eigen perspectief vergroot de betrokkenheid van leerlingen.
Comments